Kontent qismiga oʻtish

Alcatraz Federal Penitentiary

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi Alkatraz oroli, Alkatraz qamoqxonasi nomi bilan ham tanilgan (inglizcha: /ˈælkəˌtræz/, Spanish: [ a l k a ˈ t ɾ a s ] "the gannet"). Alkatraz orolida maksimal xavfsizlik federal qamoqxonasi joylashgan. 1850-yillardan beri qal’a sifatida foydalanilgan bino 1910-1912-yillarda Qoʻshma Shtatlar armiyasining harbiy qamoqxonasi sifatida qurilgan.

Qoʻshma Shtatlar Adliya vazirligi 1933-yil 12-oktyabrda Alkatrazdagi Tinch okeani boʻlimi boʻlgan Qoʻshma Shtatlar intizomiy kazarmasini sotib oldi. Orol 1934-yil avgust oyida binolar modernizatsiya qilingandan va xavfsizlik kuchaytirilgandan soʻng Federal Qamoqxonalar Byurosining qamoqxonasi sifatida moslashtirib, foydalanila boshladi. Bu yuqori xavfsizlik va orolning San-Fransisko koʻrfazining sovuq suvlari va kuchli oqimlarida joylashganligini hisobga olgan holda qurilgan. Alkatrazga tushgan mahbuslar qochib qutula olmaydi. Bu qamoqxona Amerikaning eng kuchli qamoqxonasi sifatida tanilgan.

Uch qavatli kamera toʻrtta asosiy hujayra bloklarini oʻz ichiga olgan. Bular A-blok, D-blok, nazoratchining kabineti, tashrif xonasi, kutubxona va sartaroshxonalar. Qamoqxona kameralari balandligi odatda 2.7 m, 1.5 m va 2.1 m.ni tashkil etgan. Kameralar juda „ibtidoiy“ shaklda edi. Ularga toʻshak, stol, lavabo, orqa devordagi hojatxona, koʻrpa va bir nechta narsalar qoʻyilgan. Jim Krou davrida irqchilik tufayli afro-amerikaliklar boshqa mahbuslardan kamera belgilariga koʻra ajratilgan. D-blokda eng yomon mahbuslar joylashgan. Uning oxiridagi oltita kamera „Teshik“ deb belgilangan. Xulq-atvori bilan bogʻliq muammolarga duchor boʻlgan mahbuslar koʻpincha shafqatsiz jazoga tortilgan. Mahbuslar va xodimlar kuniga uch mahal birga ovqatlangan.

Alkatraz kasalxonasi ovqat zalining tepasida joylashgan.

Qamoqxona koridorlari Nyu-York va Chikagodagi Brodvey va Michigan avenyusi kabi AQShning yirik koʻchalari sharafiga shu nomlar bilan atalgan. Qamoqxonada ishlash mahbuslar uchun imtiyoz hisoblangan. Imtiyozlarga ega boʻlganlar kunduzi namunali sanoat binosi va yangi sanoat binosiga ishga joylashtirilgan. Ular tikuvchilik, yogʻochsozlik, turli taʼmirlash va kir yuvish kabi ishlarni bajarishgan.

1963-yilda qamoqxona yopilgandan soʻng, Alkatraz jamoat muzeyi sifatida qayta ochildi. Bu San-Fransiskoning asosiy sayyohlik joylaridan biri boʻlib, har yili 1,5 millionga yaqin tashrif buyuruvchilarni oʻziga jalb qiladi. Hozirda Milliy bogʻ xizmatining Golden Gate National Recreation Area tomonidan boshqariladigan sobiq qamoqxona qayta tiklangan va saqlanmoqda.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qurilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alkatraz asosiy cellhouse

Asosiy kamera uyi Alkatraz qal’asining ayrim qismlarini oʻz ichiga olgan. 1859-yilda qisman mustahkamlangan kazarma boʻlib, qamoqxona sifatida ishlatilgan. Yangi cellhouse 1910-yildan 1912-yilgacha 250 000 AQSh dollar (2021-yilda taxminan 6 800 000 dollar) byudjetga qurilgan. Tugallangach, 150 m. uzunlikdagi beton bino oʻsha paytda dunyodagi eng uzun beton bino boʻlgan. Ushbu bino 1933-1934-yillarda modernizatsiya qilingan va federal jazoni ijro etish muassasasining asosiy kamerasiga aylandi. Keyinchalik 1963-yilda bino yopilgan[1].

Yangi beton qamoqxona qurilishida uning koʻplab materiallar qayta ishlatilgan. Ichki qismdagi temir zinapoyalar va A-blok oxiridagi sartaroshxona yaqinidagi kamera eshigi eski qal’adan saqlanib qolingan. Dastlab qurol oʻrnatish uchun ishlatilgan katta granit bloklari iskala devori va himoya devorlari sifatida qayta ishlatilgan[2]. Koʻpgina eski kamera panjaralari devorlarni mustahkamlash uchun ishlatilgan. Bu esa keyinchalik strukturaviy muammolarni keltirib chiqargan[2].

Kirish qismi

Amerika Qoʻshma Shtatlari armiyasi oroldan 80 yildan koʻproq vaqt davomida foydalanganidan soʻng, qamoqxonalarning Federal byurosiga topshirildi. Bu qochib qutulib boʻlmas qamoqxonadan 1920-1930-yillardagi jinoyat toʻlqinini buzishga yordam beradi deb umid qilingan[3]. Adliya departamenti 1933-yil 12-oktabrda Alkatrazdagi intizomiy kazarmani sotib oldi va 1934-yil avgustida qamoqxonalarning Federal byurosiga aylantirdi. 1934-yil yanvaridan boshlab uni modernizatsiya qilish va yaxshilash uchun 260 000 dollar sarflandi[4] [5]. Jorj Xess Amerika Qoʻshma Shtatlari sogʻliqni saqlash xizmati bosh shifokor etib tayinlandi. Edvard V. Tvitchell 1934-yil yanvar oyida Alkatraz uchun psixiatriya boʻyicha maslahatchi boʻldi[5].

Kasalxonani San-Frantsisko dengiz kasalxonasining uch xodimi tekshirdi[5]. Qamoqxonalar byurosi xodimlari fevral oyi boshida Alkatrazga kelishdi. Ular orasida bosh kotib vazifasini bajaruvchi Loring O. Mills ham bor edi. 1934-yil aprel oyida qamoqxonadan eski material olib tashlandi. Betonda teshiklar kesildi va Styuart temir zavodidan buyurtma qilingan toʻrtta vagon poʻlatdan foydalangan holda qurilgan 269 ta hujayra panjaralar oʻrnatildi[5].

Toʻrtta yangi zinapoyadan ikkitasi, shuningdek, koridorlarning 12 ta eshikgi va kameralar tepasida panjaralar qurilgan. 26-aprel kuni tasodifiy yongʻin sodir boʻlgan va elektrchi uning ustiga quduq qopqogʻini tashlab, oyogʻini shikastlagan[5].

1934-yil iyun oyida Nyu-Yorkdagi Teletouch korporatsiyasi Alkatrazda „elektro-magnit qurol yoki metallni aniqlash tizimini“ oʻrnatishni boshladi. detektorlar iskala, kamera blokining oldingi kirish qismida va orqa kirish eshigida qoʻshilgan.[5] 1934 yil iyul oyida tuzatuvchi zobitlarga yangi qulflash moslamalarini qanday ishlatish boʻyicha koʻrsatma berildi. Amerika Qoʻshma Shtatlari qirgʻoq xavfsizligi va San-Fransisko politsiyasi yangi radio jihozlarini sinovdan oʻtkazdilar[5]. Yakuniy tekshirish va baholash avgust oyining birinchi ikki kunida oʻtkazildi[5].

Ilk tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alkatraz kir yuvish xizmati

Alkatraz boshqa federal qamoqxonalarda doimiy ravishda muammo tugʻdiradigan mahbuslar uchun moʻljallangan edi. Bu reabilitatsiyaga umidi boʻlmagan eng yomonlarni ushlab turish uchun „soʻnggi chora“ boʻlar edi[6] [7]. 1934-yil 11-avgustda 137 mahbusning birinchi guruhi Kanzas shtatining Levenvort shahridagi Amerika Qoʻshma Shtatlari qamoqxonadan Alkatrazga temir yoʻl orqali Santa-Venetsiyaga (Kaliforniya) yetib keldi. Alkatrazga joʻnatishdan oldin mahbuslarning qoʻllariga qattiq himoyalangan vagonlarda kishan bogʻlangan. Ular 60 ga yaqin Federal Qidiruv Byurosi (FQB) maxsus agentlari, AQSh marshallari va temir yoʻl xavfsizligi xodimlari tomonidan qoʻriqlab borilgan[5][8]. Mahbuslarning aksariyati taniqli bank oʻgʻrilari, qalbaki pul sotuvchilar yoki qotillar edi[8].

Birinchi mahbuslar orasida Vashingtondagi Makneyl orolidan ham 14 kishi bor edi[5]. 1934-yil 22-avgustda Atlanta qamoqxonasidan 43 ta mahbus va Pensilvaniya shtatining Lyuisburg shahridan Shimoliy-Sharqiy qamoqxonadan 10 ta mahbus keldi[5]. 1-sentabr kuni Vashingtondagi boshpana va qamoqxonadan bir mahbus va Virjiniya shtatidagi Kolumbiya okrugi islohotxonasidan yetti nafar mahbus, 4-sentabr kuni esa 103 nafar mahbusdan iborat yana bir guruh Levenvortdan poyezdda yetib keldi[5]. Mahbuslarni 1935-yilgacha, asosan, Leavenvort va Atlantadan kelishni davom ettirdilar. 1935-yil 30-iyunga kelib, qamoqxonaning bir yilligi munosabati bilan uning mahbuslari soni 242 tadan iborat edi.

Alkatrazning bir yilligi munosabati bilan Qamoqxonalar byurosi "Ushbu muassasaning tashkil etilishi nafaqat ogʻirroq jinoyatchilarni saqlash uchun xavfsiz joyni taʼminlabgina qolmay, balki boshqa jazoni oʻtash muassasalarimizdagi tartib-intizomga ham yaxshi taʼsir koʻrsatdi. Yil davomida hech qanday jiddiy buzilish qayd etilmagan, " deb yozgan edi.

Qamoqxonada metall detektorlar tez-tez qizib ketar va ularni oʻchirib qoʻyish kerak edi. Teletouch korporatsiyasi muammoni hal qila olmaganidan soʻng, 1937-yilda ularning shartnomasi bekor qilindi va Federal Laboratoriyalar tomonidan taqdim etilgan uchta yangi detektor uchun 200 dollardan koʻproq pul undirildi[5].

1935-yil 10-yanvardagi kuchli boʻron sabab Alkatrazda koʻchki sodir boʻldi. Bu esa Model Industries Buildingning siljishiga olib keldi[5]. Qolaversa, oroldagi tuzilmalarda bir qator oʻzgarishlarga sabab boʻldi. Model sanoat binosi atrofida Riprap qurildi. 1936-yil iyun oyida tomga qoʻriqchi minorasi qoʻshildi. Oʻsha oyda kazarma binosi 11 ta yangi kvartira va bakalavrlar uchun toʻqqizta bir kishilik xonaga aylantirildi. Bu vaqtga kelib Alkatrazda 52 ta oila, jumladan, 126 nafar ayollar va bolalar yashagan[5]. Model sanoat qurilishi bilan bogʻliq muammolar va baʼzi eski binolar va tizimlar bilan bogʻliq davom etayotgan kommunal muammolar 1937-yilda keng koʻlamli yangilanishlarga olib keldi. Jumladan, uy tomining ventilyatorlaridagi yangi asboblarga chidamli panjaralar, elektr stantsiyasiga oʻrnatilgan ikkita yangi qozon, shoʻr suvni tozalash uchun yangi nasos va zinapoyalarga toʻsiqlar qoʻshildi[5].

1939-40-yillarda 1,1 million dollarlik qayta qurish boshlandi. Jumladan, Yangi sanoat binosi qurilishi, yangi dizel dvigatelli elektr stantsiyasini toʻliq taʼmirlash, suvni saqlash muammosini hal qilish uchun yangi suv minorasi qurilishi, ofitserlar uchun yangi turar-joy binolari, D-blokni izolyatsiya hujayralariga aylantirish ishlari olib borildi[5]. Oʻzgarishlar 1941-yil iyul oyida yakunlandi. Yangi sanoat binosining ustaxonalari yuqori mahsuldorlikka ega boʻlib, Ikkinchi Jahon urushi davrida armiya kiyimlari, yuk toʻrlari va boshqa mahsulotlarga talab katta boʻlgan. 1945-yil iyun oyida federal jazoni oʻtash muassasalari 60 ming toʻr tayyorlaganligi haqida xabar berilgan[5].

Obroʻ-eʼtibor

[tahrir | manbasini tahrirlash]
1941-yilda bir mahbusni oʻldirishda ayblangan Henri Young.

Alkatraz boshidanoq Amerikadagi eng ogʻir qamoqxona sifatida shuhrat qozongan. Koʻpchilik uni dunyodagi eng dahshatli qamoqxona deb hisoblar edi. Sobiq mahbuslar shafqatsizlik va gʻayriinsoniy sharoitlar haqida aytib berishgan[9] [10] [10]. Ed Wutke Alkatrazda oʻz joniga qasd qilgan birinchi mahbus edi. Rufe Persful oʻt oʻchirish mashinasidan bolta olib, barmoqlarini kesib tashladi va boshqa bir mahbusdan ikkinchi qoʻlining ham barmoqlarini kesib tashlashni soʻraydi[10].

Bir yozuvchi Alkatrazni „San-Frantsisko koʻrfazining katta axlat qutisi“ deb taʼriflagan. Unga har bir federal qamoqxona oʻzining eng chirigan olmalarini tashlagan[11]. 1939-yilda AQShning yangi Bosh prokurori Frenk Merfi jazoni oʻtash muassasasiga hujum qilib, "butun muassasa mahbuslar oʻrtasida dahshatli ambitsiyaviy munosabatni shakllantiradigan psixologiyaga mos keladi, " dedi[5].

Qamoqxonaning obroʻsi „oshishi“ga Amerikaning eng xavfli jinoyatchilari, jumladan 1942-yilda „Alkatraz qushodami“ Robert Stroudning kelishi yordam bermadi. U 19 yoshida qamoqxona tizimiga kirgan va 17 yilini Alkatrazda oʻtkazgan. Stroud qoʻriqchini oʻldirib, boshqa mahbuslarga qoʻshiladi. U 54 yillik qamoqxonadagi umrining 42 yilni bir kishilik kamerada oʻtkazdi.

Koʻplab sobiq mahbuslar Alkatrazni „Hellcatraz“ deb atashgan. Baʼzi mahbuslar u yerdagi yashash sharoitlari mamlakatdagi boshqa qamoqxonalarga qaraganda ancha yaxshi ekanini, ayniqsa, oziq-ovqat bilan taʼminoti yaxshi ekanligini aytishgan. Baʼzilar esa, Alkatrazga koʻngilli ravishda kelishganini tan olishgan[3].

1940-yil 3-dekabrda Anri Yang boshqa mahbus Rufus Makkeynni oʻldiradi. U mebel doʻkonidan pastga, Makkeyn ishlagan tikuvchilik ustaxonasiga yugurib borarkan, Makkeynning boʻyniga pichoq urgan. Makkeyn esa besh soatdan keyin vafot etdi[5]. 1933-yilda qotillik uchun Alkatrazga yuborilgan va keyinchalik qochishga urinishda ishtirok etgan gangster Dok Barker otib oʻldirilgan. Natijada u qariyb 22 oyni bir kishilik kamerada oʻtkazdi. Ammo oxir-oqibat mebel doʻkonida ishlashga ruxsat berildi. Yang 1941-yilda sudga murojaat qildi. Uning advokatlari mijozi qotillik uchun javobgarlikka tortilmasligini daʼvo qilishdi. Chunki u jinoyatdan oldin qamoqxona qoʻriqchilari tomonidan „shafqatsiz va gʻayrioddiy jazo“ga duchor boʻlgan. Sud jarayoni Alkatrazning yanada obroʻsizlanishiga olib keldi[5]. Oxir-oqibat Yang odam oʻldirishda aybdor deb topildi va uning qamoq muddati bir necha yilga uzaytirildi.

Chapdan oʻngga: qoʻriqchi Jeyms A. Jonston, qoʻriqchi yordamchisi E. J. Miller, tuman prokurori Frenk J. Xennessi.

Soʻnggi yillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1950-yillarga kelib, Alkatrazdagi sharoitlar yaxshilanib bordi. Mahbuslarga asta-sekin musiqa asboblarini chalish, dam olish kunlari kino tomosha qilish, rasm chizish va radio eshitish kabi imtiyozlardan foydalanishga ruxsat berildi. Qatʼiy sukunat kodeksi yanada boʻshashdi va mahkumlarga sekin gapirishga ruxsat berildi[10].

Alkatraz Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi eng qimmat qamoqxona edi. Koʻpchilik hali ham uni Amerikaning eng ekstremal qamoqxonasi deb bilishadi[12] [5]. 1952-yil yakuni boʻyicha yillik hisobotida Qamoqxonalar byurosi direktori Jeyms V. Bennett Alkatrazning oʻrniga koʻproq markazlashgan muassasa yaratishni taklif qiladi[5].

1959-yilgi hisobotda aytilishicha, muassasaning ishlashi Amerikaning boshqa qamoqxonalaridan uch baravar qimmatroq edi. Bir mahbus uchun bu yerda kuniga 10 dollar sarflansa, boshqa qamoqxonalarda 3 dollar edi[13]. Muammo tuz purkash taʼsirida binolarning konstruktiv buzilishlari tufayli yanada ogʻirlashdi. Uni tuzatish uchun 5 million dollar kerak boʻladi. Kapital taʼmirlash 1958-yilda boshlangan. Ammo 1961-yilga kelib muhandislar qamoqxonani yoʻqolgan sabab deb hisoblashgan. Bosh prokuror Robert Kennedi Illinoys shtatining Marion shahrida yangi maksimal xavfsizlik muassasasi uchun rejalarni taqdim etgan[5].

1962-yil iyun oyida Alkatrazdan qochish keskin tergovlarga olib keldi. Katta tuzilmaviy muammolar va qimmat operatsiya bilan birga, bu uning 1963-yil 21-martda yopilishiga olib keldi[13]. Qamoqxonalar byurosining yakuniy hisobotida Alkatraz haqida shunday deyilgan: „Muassasa keksa va haddan tashqari gavjum odamlarning tangligini bartaraf etishda muhim maqsadga xizmat qilgan. Atlanta, Leavenvort va MakNil orolidagi muassasalar bizga qochoqlar, katta vaqtli reketlar, gʻayritabiiy fitnachilar va boshqa guruhlardan himoyaga muhtoj boʻlganlar uchun kichikroq, qattiq qoʻriqlanadigan muassasaga oʻtishga imkon berdi“[5].

Sobiq qamoqxona va orol hozir muzeyga aylandi. Bu San-Fransiskoning asosiy sayyohlik joylaridan biri boʻlib, yiliga 1,5 millionga yaqin tashrif buyuruvchilarni jalb qiladi (2010)[14] [15]. Mehmonlar qayiqda kelishadi va ularga kamerali uy va orol boʻylab ekskursiya qilish taklif etiladi. shuningdek, Alkatrazdagi sobiq mahbuslar, qoʻriqchilar va qoʻriqchilarning latifalari bilan slayd-shou va audio hikoya qilinadi[16]. Sobiq jazoni oʻtash muassasasidagi muhit hali ham „dahshatli“, „arvoh“ va „sovuq“ degan nomlar bilan yuritiladi[16]. Milliy bogʻ xizmati va Tarixiy joylar milliy reestri tomonidan himoyalangan sobiq qamoqxonaning tuzdan zarar koʻrgan binolarida keyinchalik tiklash va tamirlash ishlari olib borilgan[17].

Qochishga boʻlgan urinishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alkatraz oroli, 1962-yil mart

Qamoqxona axloq tuzatish ishlari xodimlarining soʻzlariga koʻra, mahkum Alkatraz sohiliga kelganida, uning birinchi oʻyi qanday ketish haqida boʻlgan[18]. Jazo muassasasi 29 yillik faoliyati davomida hech bir mahbus muvaffaqiyatli qochib qutulmaganini taʼkidlaydi. Jami 36 ta mahbus 14 marta qochishga urinishgan. Ulardan ikki kishi ikki marta qochishga harakat qilgan. 23 nafari qoʻlga olingan, olti nafari qochish chogʻida otib oʻldirilgan, ikki nafari choʻkib ketgan, besh nafari yoʻqolgan va choʻkib ketgan deb taxmin qilinganlar roʻyxatiga kiritilgan[19].

Birinchi qochishga urinish 1936-yil 27-aprelda yondirgichda axlatni yoqish uchun tayinlangan Jozef Bowers tomonidan qilingan. U orolning chekkasidagi zanjirli panjarani oʻlchayotganda koʻzga tashlanib qoladi. U West Road qoʻriqlash minorasida joylashgan axloq tuzatish inspektorining pastga tushish buyrugʻini bajarmaganligi uchun otib tashlangan. U 15 metr balandlikdan yiqilib jiddiy jarohat oladi. Buning natijasida u vafot etgan[3].

Ikkinchi bor qochishga urinish 1937-yil 16-dekabrda Teodor Koul va Ralf Ro tomonidan amalga oshirildi. Ular ustaxonalardan birida ish topshirayotganda derazaning tekis temir panjaralarini kesib, koʻrfazga chiqishadi. Oʻsha kun havo boʻronli, dengizda esa kuchli toʻlqinlar boʻlayotgan edi. Qamoqxona maʼmurlari esa ularni koʻrfazda choʻkib o5lgan va oqim jasadlarni dengizga olib chiqqan deb hisoblashgan[3].

Alkatraz jangi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bernard Koy, Marvin Xabbard va Jozef Kretzer Alkatraz jangida halok boʻlgan.
Karnes, Shokli va Tompson Alkatraz jangida sud jarayoniga ketmoqda

Eng katta qochishga urinish 1946-yil 2-4-may kunlari sodir boʻldi. Bunda olti mahbusning hech qanday rejalarsiz qochishga urinishi edi. Bu „Alkatraz jangi“ deb ham ataladi. Bank bosqinchisi sifatida qamalgan Bernard Koy buni oʻylab topdi. U qamoqxona sanitari boʻlib, boshqalarga nisbatan erkinroq edi. Koy kalit va qurollar turadigan xonaning panjarasi biroz koʻchganini payqaydi. Uning fikricha panjarani biroz egib ichkariga kirish mumkin edi. Va nihoyat Koy ichkariga kirishga muvaffaq boʻladi. U xonadan qurol-aslaha va kamera kalitlarini olib chiqadi. Bernard Koy, Jozef Kretser, Sem Shokli, Klarens Karnes, Marvin Xabbard va Miran Tompson asosiy eshikka borishadi. Ammo hech bir kalit bu eshikka toʻri kelmaydi[3][20].

Mahbuslarning maqsadi tashqi eshik kalitini olib qochish edi. Ular qoʻriqchi xonasidan barcha kalitlarni olib qochishadi va Millerni bogʻlab ketadi. Lekin ular tashqi eshikni ocha olmaydi. Chunki oʻsha kun Miller kalitni qoʻriqchi xonasiga topshirmaydi. Qochish rejasi amalga oshmagan mahbuslardan biri garovga olingan zobitlarni otib tashlashni va yana kameralariga qaytib kirishni maslahat beradi. Ular shunday qilishadi. Lekin zobitlarning oʻlgan yoki yoʻqligini tekshirib koʻrishmaydi. Uch mahbus kameralariga qaytadi. Lekin Koy va uning ikki oʻrtogʻi oxirigacha kurashishga qaror qiladi. Bu paytga kelib qamoqxona mamuriyati ularning ishidan xabar topadi va dengiz piyodalarini orolga yor chaqiradi[3][20].

AQSh dengiz piyodalari aralashib, uch mahbusni oʻldirishdi. Bu jangda oʻldirilgan soqchilar va asirlardan tashqari yana 17 soqchi va bir mahbus ham yaralangan. Shokli, Tompson va Karns axloq tuzatuvchi zobitlarni oʻldirishda ayblangan. Shokli va Tompson 1948-yil dekabr oyida San-Kventinda oʻtkazilgan gaz kamerasida oʻlimga hukm qilindi. Biroq, hali 19 yoshda boʻlgan Karnes umrbod qamoq jazosiga hukm qilindi[3][20].

= "Alkatrazdan qochish"

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1962-yil 11-iyunda Frank Morris, Jon Anglin va Klarens Anglin ehtiyotkor reja tuzish yordamida qochishga harakat qilishadi. Qoshish rejasini morris tuzgan. U rejaning eng mayda nuqtalarigacha oʻylab chiqadi. Chunki uning IQ darajasi 130 dan yuqori boʻlgan. Bunday odamlar sayyoramizdagi odamlarning ikki foizini tashkil qiladi. Bu uch mahbusning oʻxshash jihati uchalasi ham qochishga boʻlgan urinishlari sabab Alkatrazga keltirilgan.

Kameralarda ventilyatsiya tuynigi borligi ularning ishiga ancha qoʻl keldi. Dastlab bir oy davomida oshxonadan oʻgʻirlab chiqilgan qoshiq yordamida ventelyatsiya tuynigi atrofidagi betonni yemirishadi. Keyinchalik oʻgʻirlangan changyutkich motori yordamida burgʻu yasashga erishadi. Musiqiy soat paytlarida Morris oʻz kamerasida bayan chalar, sheriklari qochish uchun tuynik ochar edi[3].

Frank Morrisning kamerasida topilgan qoʻgʻirchoq boshining yon tomondan koʻrinishi.

Ular ochgan tuynik asosiy koridorga emas, texnik yoʻlakka olib chiqardi. Zobitlar bu yoʻlakka deyarli eʼtibor berishmagan. Endi esa, qochoqlar yomgʻirpoʻshlardan puflanadigan sol yasashi kerak edi. Buning uchun ular blok tomidan foydalanishadi. Har kech ular tomga chiqib sol yashashgan. Ular zobitlar sezib qolmasligi uchun toʻshaklariga sartaroshxonadan oʻgʻirlangan sochidan yasalgan papier-mashe qoʻgʻirchoqlarini qoʻyishadi. Nihoyat 11-iyunga oʻtar kechasi ular blok tomiga yasab qoʻygan solni olishadi va Alkatrazdan joʻnab ketishadi[3][20].

Qochoqlar guruhida Allen West ham bor edi. Ammo u ventelyatsiya tuynigidan chiqib borganida sheriklari uni tashlab ketganini koʻradi. Shundan soʻng u kamerasiga qaytib keladi. Ertalab zobitlar mahbuslarning qochganini payqaydi va tintuv oʻtkazadi. West tergov xodimlari bilan toʻla hamkorlik qilishga tayyorligini aytadi. Buning oʻrniga esa qochishga uringani uchun sud qilmasliklarini talab qiladi[3][20].

AQSh Marshals xizmatining ish fayli ochiq va haligacha faolligicha qolmoqda. Morris va Anglinlar esa qidirilayotgan roʻyxatida qolgan[21]. Westga koʻra, qochoqlar toʻgʻri San-Fransiskoga emas, avval Angel oroliga borishni va Lotin Amerikasiga ketishni rejalashtirgan. Morrisning rejasiga koʻra Angel oroli uzoq boʻlishiga qaramay xavfsiz edi. Oʻn kun davomida qirgʻoq soqchilari ham quruqlikda, ham dengizda qochoqlarni qidirishadi. Qidiruvning uchinchi kunida Angel oroli qirgʻogʻidan eshkak topiladi. Keyin Anglinlarning qarindoshlarining manzillari yozilgan hamyonni topishadi. Oradan bir hafta oʻtgach solning qoldiqlarini topishga ham muvaffaq boʻlishadi. chiqarilgan koʻk Chevrolet avtomobilini qochib ketgan kechada Morris va Anglilar boʻlishi mumkin boʻlgan uchta erkak oʻgʻirlab ketishgan va rasmiylar keyin yashirinishga kirishgan.[22] Aka-uka Anglinlarning qarindoshlari 2010-yillarning oʻrtalarida aka-uka Anglinlar qochib ketganidan keyin Braziliyaga qochib ketganligi haqidagi uzoq yillik mish-mishni qoʻllab-quvvatlash uchun qoʻshimcha dalillar keltirdilar; yuzni tanib olish boʻyicha tahlilchining xulosasiga koʻra, bitta jismoniy dalil, 1975 yilda Jon va Klarens Anglinga oʻxshash ikki erkakning fotosurati bu xulosani tasdiqlaydi.[23][24]

Maʼmuriyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alkatraz boshqaruv idoralari

Qamoqxonada dastlab 155 kishi, jumladan, birinchi nazoratchi Jeyms A. Jonston va yordamchi nazoratchi Sesil J. Shattlvort „temir odamlar“ hisoblangan[8]. Xodimlarning hech biri reabilitatsiya boʻyicha oʻqitilmagan, ammo xavfsizlik boʻyicha yuqori tayyorgarlikdan oʻtgan[8]. Qoʻriqchilar va xodimlarning maoshlari har xil edi. 1948-yil dekabr oyida kelgan yangi qoʻriqchiga yiliga 3024,96 dollar toʻlangan. Ammo pensiya soliqlari uchun yiliga 6 % chegirma mavjud edi (181,50 dollar miqdorida)[25]. Qoʻriqchilar odatda 40 soatlik haftada beshta 8 soatlik smenada ishlaganlar[25].

Kechki soat 18:00 dan 6:00 gacha ishlagan qoʻriqchilarga 10 % ga oshirilgan haq toʻlanar edi[25]. Ofitserlar odatda ovqat uchun 25 sent va orolda kvartira ijaraga olish uchun 10 dollar sarflashar edi[25]. 1960-yilda Qamoqxonalar byurosi risolasida 1935-1960-yillar oraligʻida qamoqxonalardagi oʻrtacha aholi soni 263 kishini tashkil qilgani qayd etilgan; eng yuqorisi esa 1937-yilda 302 va eng past qayd 1947-yilda 222 edi[26].

Qoʻriqchining daftaridagi mahbusning daftarchasi

Asosiy maʼmuriyat markazi qamoqxonaga kiraverishda boʻlib, unga nazoratchi kabineti ham kiradi. Ofisda radio va telegraf uskunalari, yozuv mashinkasi va telefon bilan jihozlangan stol bor edi[27]. Maʼmuriy idora boʻlimida shuningdek, nazoratchi yordamchisi va kotibning kabinetlari, pochta stoli, kapitan stoli, biznes boʻlimi, kotiblar kabineti, buxgalteriya idorasi, 1961-yilda zamonaviy texnologiyalar bilan qoʻshilgan boshqaruv xonasi, ofitserning ofislari mavjud edi. Dam olish xonasi, qurol-yarog 'va ombor, shuningdek, tashrif maydoni va hojatxonalar, qamoqxonaning podvalida zindonlar va dushlar bor edi. Zindonga olib boradigan asosiy zinapoya A-blokning yon tomonidagi Sunrise Alley boʻylab yotardi, ammo zindonlarga D-blok koridori boʻylab qopqon eshigidagi zinapoyalar orqali ham kirish mumkin edi. Alkatrazga barcha tashriflar uchun nazoratchining yozma roziligi talab qilingan[28].

Xavfsizlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qurol galereyasi

1934-yil 1-yanvarda qamoqxonalar byurosi Federal qamoqxonani tashkil qilganida, ular Alkatrazni „qochib ketilmaydigan“ qilish uchun qamoqxona kameralari xavfsizligini kuchaytirish, shuningdek, oʻz xodimlarining yashash sharoitlarini yaxshilash choralarini koʻradilar. Binolarga xavfsizlik va qulaylikni oshirish uchun zamonaviy texnologiyalar qoʻshildi. Toʻrtta strategik joyda tashqarida qoʻriqlash minoralari qurildi. Kameralar qayta qurildi va nazorat qutilaridan boshqariladigan asbob-uskunalar oʻtkazmaydigan poʻlat hujayrali old qismlar va qulflash moslamalari bilan jihozlandi va derazalar temir panjara bilan qoplandi. Ovqatlanish zallari va ustaxonalarning kirish joylariga elektromagnit metall detektorlar oʻrnatilgan. Tegishli joylarda masofadan boshqariladigan koʻzni achishtiruvchi oqizuvchi gaz ballonlari oʻrnatiladi. Yoʻlaklar boʻylab patrul qilish uchun pulemyot bilan qurollangan qoʻriqchilar bilan masofadan boshqariladigan qurol galereyalari oʻrnatiladi[29].

Hojatxona va elektr tarmoqlarida obodonlashtirish ishlari olib borilgan. Mahkumlarning yashirinishi va qochib ketishining oldini olish uchun esa eski tunnellar beton bilan berkitiladi. Qorovullar, boshliqlar va kapitanlarning oilalari bilan yashashi uchun sifatli uy-joy sharoitlari yaratiladi. Warden Jonston, AQSh Bosh prokurori Gomer Kammings va Qamoqxonalar Byurosining birinchi direktori Sanford Beyts zamonga moslashgan „afsonaviy qamoqxona“ni yaratish uchun yaqin hamkorlik qildilar. Natijada Alkatraz orolidagi federal qamoqxona „Sem amakining iblis oroli“ laqabini oldi[29].

Alkatraz qoʻriqchilari

Alkatraz boshqa qamoqxonalarda muammolarga sabab boʻlgan jinoyatchilarning eng yomonlarini joylashtirish uchun moʻljallangan boʻlishiga qaramay, qamoqxona maʼmurlari tomonidan oʻrnatilgan koʻrsatmalar va qoidalarga koʻra, sudlar mahbusni toʻgʻridan-toʻgʻri Alkatrazga yuborishni buyura olmas edilar[29]. Alkatrazga kirgan mahbuslar kelishidan oldin jiddiy tadqiqotlar va baholashlardan oʻtadilar. Qamoqxonada xavfsizlik juda qattiq boʻlib, panjaralar, eshiklar, qulflar, elektr jihozlari va boshqa jismoniy xavfsizlik doimiy ravishda tekshirilgan[30].

Rasm Ism Muddati Xulosa
</img> Jeyms A. Jonston 1934-1948 Jeyms Aloysius Jonston (1874-1954) (laqabi „qariya namakob“) [31] Alkatrazning birinchi rahbari edi. Folsom va San-Kventinning sobiq qoʻriqchisi Jonston konsepsiyadan tortib to dizayngacha Alkatraz federal qamoqxonasini yaratishda muhim rol oʻynagam. U oʻta qattiq tartib-intizomchi va qamoqxonaga bir qator qoidalarni, shu jumladan „qatʼiy sukut“ kodeksini oʻrnatgan dindor islohotchi hisoblanardi. Bu esa unga San-Kventin davridan boshlab „Oltin qoida qoʻriqchisi“ laqabini olishga olib keldi[31]. U mahbuslar va qoʻriqchilar orasida anchagina mashhur boʻlib, mahbuslar orasida „qariya namakob“ nomi bilan tanilgan. U yerda boʻlganida qamoqxonada qoʻllangan vahshiyona taktikalarga, jumladan, boʻgʻozli kurtkalar va bir kishilik qorongʻu kamerada saqlash tarafdori boʻlgan.
</img> Edvin B. Svoup 1948-1955 Edvin Bernxem Svoup (1888-1955) (laqabi „Kovboy“) Alkatrazning ikkinchi rahbari edi. Bundan avval u Nyu-Meksiko shtati qamoqxonasi va Vashington shtatidagi Makney orolidagi federal qamoqxonalarida faoliyat yuritgan. U taxminan 1,73 metr (5 fut 9 dyuym) boʻyli, nozik tanali va ot poygasining muxlisi boʻlib, xizmatdan tashqari paytlarda kovboy kabi kiyinar edi[32]. U qatʼiy intizomli edi. Lekin oʻzidan oldingi rahbardan farqli oʻlaroq, Alkatrazda unchalik katta mashhurlikka ega boʻlmagan[12].
</img> Pol J. Madigan 1955-1961 Pol Jozef Madigan (1897-1974) Alkatrazning uchinchi rahbari edi. U avvalroq Jeyms A. Jonston davrida soʻnggi yordamchi qoʻriqchi boʻlib ishlagan. U 1930-yillardan boshlab Alkatrazda tuzatuvchi boʻlib ishlagan qamoqxona xodimlari iyerarxiyasining eng quyi pogʻonasidan yuqoriga koʻtarilgan yagona nazoratchi edi[33] [12]. U baquvvat, qizgʻish yuzli, trubka chekuvchi, dindor irland katolik edi[34]. Oʻzidan oldingilaridan farqli oʻlaroq, Madigan qamoqxonani boshqarishga nisbatan yumshoqroq munosabatda boʻlgani bilan tanilgan va qamoqxona xodimlariga koʻproq yoqqan[33].
</img> Olin G. Blekvell 1961-1963 Olin Gay Blekvell (1915-1986) Alkatrazning toʻrtinchi va oxirgi qoʻriqchisi edi. 1959-yil aprel oyidan Pol J. Madiganga yordamchisi va boʻlim boshligʻi boʻlgan[31]. Blekvell 1961-yildan 1963-yilgacha Alkatrazning eng ogʻir vaqtida rahbar boʻlib ishlagan. Oʻshanda Alkatraz moliyaviy muammolar bilan chirigan qamoqxona sifatida yopilishga toʻgʻri kelgan. 1962-yilda qochish paytida u Napa okrugidagi Berryessa koʻlida taʼtilda edi va u qochoqlar suvdan omon qolib, qirgʻoqqa chiqishlari mumkinligiga ishonmagan[35]. Blekvell Alkatrazning eng qattiqqoʻl qoʻriqchisi deb hisoblangan[31].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Alcatraz. Chronicle Books, 3 February 2012. ISBN 978-1-4521-1310-4. 
  2. ↑ 2,0 2,1 MacDonald & Nadel 2012.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 „A Brief History of Alcatraz“. Federal Bureau of Prisons. Qaraldi: 2012-yil 6-sentyabr.
  4. ↑ Wellman 2008.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 5,23 5,24 „The Rock“. National Park Service Historical Resource Study. Qaraldi: 2012-yil 6-noyabr.
  6. ↑ Oliver 1998.
  7. ↑ Roth 2010.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 „This Is An Alcatraz Documentary (Part 1)“. Narrated by Howard Duff (1971). 2022-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-sentyabr.
  9. ↑ Siegel 2009.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Sloate 2008.
  11. ↑ Reid 2011.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Dunbar 1999.
  13. ↑ 13,0 13,1 Person 2010.
  14. ↑ Dickinson, Blair & Ott 2010.
  15. ↑ Gonzales, Richard. „New Parts of Alcatraz Revealed to Public“. People and Places. NPR (2006-yil 22-may). Qaraldi: 2012-yil 8-sentyabr.
  16. ↑ 16,0 16,1 Hughes 2009.
  17. ↑ „Your Dollars at Work – Alcatraz Island“. National Park Service. Qaraldi: 2012-yil 15-sentyabr.
  18. ↑ Bruce, p. 7
  19. ↑ „Alcatraz Escape Attempts“. Alcatrazhistory.com. Qaraldi: 2011-yil 24-yanvar.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 „Alcatraz – Page 6“. Legendsofamerica.com. 2012-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-sentyabr.
  21. ↑ „After 50 Years, the U.S. Marshals Remain Diligent in Hunt for Renowned Alcatraz Escapees“. 2018-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan.
  22. ↑ Tale of 3 Inmates Who Vanished From Alcatraz Maintains Intrigue 50 Years Later, 2 November 2018.
  23. ↑ Amy Graff. „New claim: Alcatraz escapees might have survived. could still be alive“. San Francisco Chronicle (2015-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 13-oktyabr.
  24. ↑ „50 years later, new evidence suggests 3 Alcatraz escapees may still be alive“. WPIX-11 (2015-yil 12-oktyabr). 2021-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-sentyabr.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Ward & Kassebaum 2009.
  26. ↑ „For Desperate or Irredeemable Types United States Federal Penitentiary Alcatraz“. A History of Alcatraz Island, 1847–1972, Historic Resources Study. Qaraldi: 2012-yil 6-sentyabr.
  27. ↑ Sifakis 2002.
  28. ↑ Albright 2008.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 „Alcatraz – Page 4“. Legendsofamerica.com. 2012-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-sentyabr.
  30. ↑ „This Is An Alcatraz Documentary (Part 2)“. Narrated by Howard Duff (1971). 2022-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-sentyabr.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Lewis Champion Jr 2011.
  32. ↑ Gregory 2008.
  33. ↑ 33,0 33,1 „Alcatraz“. Genealogytrails.com. Qaraldi: 2012-yil 7-sentyabr.
  34. ↑ Babyak 1994.
  35. ↑ „Alcatraz Archive“. SFgenealogy. Qaraldi: 2022-yil 5-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Alcatraz_Federal_Penitentiary&oldid=5231651" dan olindi